behaviorisme i praksis

Den dag i dag er norsk skule full av behavioristiske impulsar. Sjå berre på karaktersystemet vårt! Nærmare kjem du vell ikkje straff og belønning-prinsippet? Arbeidar du godt, meistrar faget og oppfører deg etter forventningane, blir karakterane deretter. Eg hugsar vagt mine første erfaringar med karaktersystemet. Tidlegare hadde ordet karakter vore noko eksotisk, men også skremande! No vart det liksom alvor. Somme vart til og med lova pengar og ekstra godteriar dersom dei kom heim med ein god karakter på papiret!


Så ja, behaviorismen er i høgste grad levande! Systematisk bruk av belønning/straff er ein vanleg måte å endra elevane si åtferd på. Så korleis skal me gå fram for å lukkast?


Det er vel neppe noko fasitsvar på korleis ein kan endra problemåtferd hos elevar. Då hadde vel læraryrket berre vore ein dans på roser! Men ofte kan problemåtferd likså godt vera eit resultat av problemåtferd frå læraren si side. I stressa situasjonar er det lett å plumpa ut med ein eller annan trussel om straff for å skjerpa elevane. Elevane erfarer ofte at straffen ikkje blir effektuert. Det blir med trusselen, og ferdig med det. Då seier det jo seg sjølv at elevane ikkje vil ta læraren på alvor.


I pedagogikken denne veka såg me ein episode av "Super nanny" som er eit av dei mange reality-showa som har florert på TV-skjermen. Her møtte me ei jente på ni som hadde store åtferdsvanskar i og utanfor heimen. Dette gjekk ut over heile familien, og førte til heller få familieaktivitetar utanfor huset sine fire veggar. Men som ein brukar å seia det: "Eplet fell ikkje langt frå stamma." Barn tek etter sine nærmaste, enten det er foreldra, læraren, søsken eller vener.




Super-Nanny si første oppgåve gjekk ut på å observera familien sin kvardag utan å gripa direkte inn. Ho observerte for deretter å analysera. Kva var det eigentlege prblemet i denne familien? Ofte kan problemåtferd likså godt vera eit resultat av problemåtferd frå læraren si side, i dette tilfellet frå foreldra si side. Læraren fungerer som rollemodell for elevane sine. Derfor er det ekstra viktig at læraren viser sjølvkontroll og framstår som den vaksne parten uansett. Møter ein eleven med raseri, vil eleven sannsynlegvis gi deg same leksa tilbake, og ein oppnår verken større respekt eller større forståing.




Klare reglar er viktig. Alle, både vaksne og born treng faste reglar og rutinar dei må forhalda seg til. Korleis skal born møta vaksne og korleis skal dei vaksne møta borna? Når ein skal laga konkrete reglar i ein klasse, er det viktig at elevane vert inkulderte i prossesen. Dermed vil dei kanskje også føla at reglane ikkje berre er konstruert av lærarane for å gjera det keisamt for elevane. Dei vil kjenna reglane som ein naturleg ting for å få fellesskapet til å fungera og for å gjera skulen til ein triveleg plass for alle. Å laga reglar må vera ein forhandlingsprosess mellom skulen, lærarane og elevane.




Men korleis nytta belønning/straff i andre former enn ved å gi eleven ein karakter?

Å vera positiv og gi respons dersom eleven gjer noko bra bør vera 1. bud for alle lærarar. Elevane må få glede av å føla at dei meistrar noko. Andre måtar å nytta belønning på kan f.eks vera å lokka med at elevane skal få sjå ein film (relevant til pensum) dersom dei arbeider godt i øktene. Ein nyttar bestemors lov: "Først middag, så dessert!" Målet med belønningen bør vera at klassen i felleskap kan bidra med noko. Det vil styrka samholdet, og ikkje føra til sjalusi elevane imellom.



Slik eg ser det er straff er eit tabuområde som ein helst unngår å snakka om. Straff i form av fysisk og psykisk mishandling er ikkje eit ukjend fenomen i norsk skulehistorie. Man skal tukte den man elsker, som bibelen sa det så fint! «Den som sparer på riset, hater sin sønn, den som elsker ham, tukter ham tidlig.» frå Salomos ordspråk 13, 24. Heldigvis er samfunnet kontinuerlig i endring. Etterkvart vart øyrefikar og knyttneveslag ulovleggjort, og læraren måtte nøya seg med å bruka eit lite ris på uskikkelege barn under 10 år, og ein taustump på dei eldre elevane. Den kjende og kjære skammekroken var også eit godt brukt verkemiddel.



"Time out" er notida sitt svar på skammekroken, og går ut på at barnet blir plassert på ein bestemt stad ei kort tid for å hindra at ein konflikt vidareutviklar seg. Super Nanny hadde laga sin eigen versjon av skammekroken som ho kalla "the reflection room". Ved kvart einaste, og lat meg presisera kvart einaste regelbrot, vart barnet send til "the reflection room" i 9 min. for å tenkja over sine handlingar. Dersom eleven skjønar at det kjem konsekvensar av handlingane sine, vil han/ho forhåpentligvis endra åtferda si. Då er det viktig at den vaksne parten er sterk og ikkje gir etter.



Til slutt vil eg presisera at eg trur det aller viktigaste er å vera eit godt forbilde for borna du har med å gjera. Ein må kunna vera streng, men samstundes visa at ein bryr seg om dei.