Vurdering: Læraren som vegvisar.

Du kjenner nok til det frå din eigen skulegong. På den siste matematikkprøven hadde du verkeleg anstrengt deg for å gjera det bedre enn sist gong. Du hadde hatt ei god kjensle då du forlot klasserommet. Likvel stod den der med lysande raud penn. Ein beisk toar. Berre raudt blekk, ikkje ein einaste grunn kvifor! Du krølla saman prøvepapiret og kasta det i bosset før du forlot klasserommet. "Matematikk er bånn", tenkte du, og lova at du ikkje skulle bruke eit einaste minutt på å lesa til noko du likevel ikkje ville forstå.

Dramatisk, men dessverre trur eg at nokså mange har opplevd dette i løpet av skuletida. Vurdering som i form av karakterar ikkje seier noko som helst om kva som er gjort feil, og ikkje minst kva som skal til for å gjere det bedre. Som lærarar er me i dag pålagt å gje elevane feed-back. Det vil seie framovermelding. Læraren sine tilbakemeldingar skal gi eleven hjelp til framgong, og gi informasjon om kva ein god prestasjon er. Læraren blir ein slags vegvisar som støttar og veileder eleven på vegen fram mot målet.

Det har vist seg at det som har størst effekt er tilbakemeldingar som gir eleven informasjon om oppgåva og korleis eleven kan utføra opfåva på ein bedre måte. Minst effekt har ros, belønning og straff. Med andre ord er ikkje "Godt jobba!", "Bra!" eller "Lite godt" fullverdige tilbakemeldingar. Elevane skal vite kva som gjer arbeidet deira godt, og kva som skal til for å gjera det bedre neste gong. Effektiv feedback skal gi elevane tre svar: Kva som er målet, kor eleven er i forhold til målet og kva som skal til for å kome til målet.

Det er ikkje lenge til praksis, og då skal me sjølve få prøva oss på det å gi tilbakemeldingar og feed-back. Dette trur eg blir både lærerikt og interessant. Det er viktig at me rettar oss inn mot tilbakemelding på oppgåvenivå, og unngår tilbakemeldingar på personnivå. Tilbakemeldingar som "No har du vore flink jente!", seier eleven ingenting om kva som er bra, og vil sjeldan føra til større innsats eller meir interesse for stoffet. Men det vil ikkje seia at ein ikkje skal gi ros til elevane. Ein må gi eleven ros, men rosen må vera knytta til oppgåvestoffet!

Tre kriterier for god vurderingspraksis er:

1) Oppmersomhetskriteriet- Å sjå eleven.

2) Kompetansekriteriet- Å auka eleven sin kompetanse.

3)Informasjonskriteriet- Hjelp for framgong og informasjon om kva ein god prestasjon er.

Dersom eleven ikkje føler at han blir sett av læraren, vil han heller ikkje bry seg om å gjera det godt. Motivasjonen vil sannsynlegvis etter kvart svikta. Dersom læraren til dømes vel å la nokon andre enn Kari svara høgt i klassen kvar einaste gong, fordi han veit ho kan stoffet sitt, er det ikkje sikkert Kari oppfattar det slik. Ho føler seg oversett, og ser difor ingen vits i å streva for å gjera det godt. Alle elevar har krav på merksemd, uansett læreforutsetningar og nivå.

For at elevane skal gjera ein god prestasjon er det heilt naudsynt at dei veit kva som er venta av dei. Dei må vita kva det vil seia å gjera ein god prestasjon. Veit ikkje eleven dette, er sjansane store for at eleven anten gjer ein for liten innsats eller strevar seg i hjel for å gjere det godt nok. Elevane må få kjensle av at det dei arbeidar med har mål og meining. Difor er feed-back så viktig. Elevane må sjølve bli bevisste på kva som skal til for å få progresjon, men det er læraren som må leggja til rette for dette.

Motivasjon er ei drivkraft. Den aktiviserer oss til å handle, og gjer handlingane våre meining. Det er nettopp difor motivasjon i skulen er så viktig. Me må gi elevane kjensle av at handlingane deira har eit mål og er meiningsfulle. Det er ei av dei viktigaste oppgåvene me vil møta på i skulen, og som lærarar må me leggja til rette for at alle elevane skal få mogleighet til å oppleve skulen som meiningsfull.

Når eg ser tilbake på min eigen skulegong, ser eg kor mykje læraren sine handlingar har å seie for motivasjonen i skulen. Eg hugsar nilesinga før prøvane, deretter den nervepirrande ventinga på karakteren. Var resultatet bra, følte eg det var strevet verdt, sjølv om prøvestoffet var gløymt innan eit par veker. Det var karakteren som gav meining. Ikkje sjølve kunnskapen.

Slik er det nok for mange elevar. Når hormonane herjar som verst og skule ikkje har nokon annan betydning enn det reint sosiale, vil også motivasjonen for å lære la seg farge av dette. Ein elev vil kanskje oppnå godt resultat for å glede læraren. Ein annan derimot vil oppnå godt resultat for ikkje å gjere det dårlegare enn klassekameratane. Det finnes også dei som veit at det ventar ein hundrelapp dersom 5-aren er sikra. Me har alle ulike ting som driv oss. Difor er det så viktig å kjenne sine elevar. Kjenner ein elevane sine interesser, vil ein også forstå kva som driv kvar og ein.

Me skil mellom indre og ytre motivasjon. Begge deler er godt ankra fast i skulen, og eg trur at ein kombinasjon av desse vil vere med på å nå ut til flest mogleg. Dersom eleven interesserar seg for lærestoffet, vil vegen til godt resultat sannsynleg vis vere kort. Men kanskje er ytre motivasjon akkurat det som skal til for at eleven skal få interesse for faget? Dersom eleven sjølv ser at han meistrar, vil kanskje interessa for faget vekse fram?

Attribusjonsteori handlar om å finne årasaken til det som hender oss. Elevar med låg sjølvoppfatning, vil oftare forklare nederlag med indre årsaker enn ein med høg sjølvoppfatning. Dersom ein slik elev får godt resultat vil han kanskje forklare det med flaks. Ein elev som alltid møter nederlag vil sannsynlegvis til slutt gi opp. Dersom eleven ikkje har trua på at han kan meistre, vil sannsynlegvis prestasjonen la seg farge av dette.

Eit døme eg kom til å tenkje på i samband med dette: Resultat har vist at gutar gjer det bedre i matematikk enn jenter. Jentene derimot skårar høgare i språkfaga. Med andre ord er det blitt akseptert at jenter ikkje gjer det så godt i matematikk, på same måte som at gutar ikkje toppar resultatet i norsken og framandspråka. Om det er myte eller fakta, veit eg ikkje, men eg trur at dersom forventningane til kva me kan prestera er låge, vil prestasjonen bli deretter. Det er så utruleg viktig at me gir elevane forståing for at godt og gjevnt arbeid vil gi resultat. Dersom eleven forklarer dårleg resultat med indre årsaker vil dette skade sjølvoppfatninga: "Eg er for dum til å greie det". Å gi eleven ros er utruleg viktig uansett nivået eleven ligg på. Når eleven har gjort ein god innsats og arbeidd jamnt og trutt, er det viktig at me gir ros, uansett om eleven kanskje ikkje scora høgt i klassesamanheng. Ein må gi konkrete tilbakemeldingar om kva som er godt med arbeidet til eleven. Men like viktig er det at eleven får forklaring på kva som skal til for å gjere det enda bedre neste gong.
I eit klasserom møter me mange ulike personlegdommar. På første rad sit Håvard og Kristine og nærmast konkurrerer om merksemda til læraren og dei andre klassekameratane. Dei er dei første til å rekkje opp handa når anledninga byr seg. I bakerste hjørne finn me Hans som gruar seg kvar gong han må lese høgt. Han har boka oppslått på pulten, fordi det kjennest litt tryggare då.

Motivasjon er sterkt knytta til kjenslelivet og personlegdommen vår. Angst for å feile og glede over å meistre er med på å forme drivkrafta vår. Dersom angsten tek overhand vil eleven i liten grad verte motivert. Den vil prøve å vri seg unna, finne ein utveg for å unngå det som er ubehageleg. Dersom lysta til å meistre er større enn angsten for å feile, vil eleven bli motivert til å ta fatt på oppgåva. Så kva kan me som lærarar gjere?

Nok ein gong trur eg ein må spele på interessene til eleven. Eg trur at ved å la eleven få "vise seg" i nokre av evnene sine, vil kanskje også sjølvoppfatninga vekse? Eg hugsar tilbake til tidleg ungdomsskule, der eg gjekk i klasse med ein gut som hadde opplevd mobbing gjennom heile skulen. Ikkje gjorde han det særs godt på skulen heller. Å prate høgt i klassen var hans aller verste mareritt, og når han først gjorde det, var det med mumlande og stammande røyst. Mobbarane hadde gjort han til ein "usynleg elev".

Lærarinna mi visste ein ting som ingen andre visste. Han var ein gud på gitar. Når anledninga baud seg, fekk ho overtalt han til å spele for klassen, og etter dette blomstra han verkeleg. Eg trur sjølvsagt ikkje det er så enkelt i alle tilfelle, men eg føler eg sjølv lærte noko av den episoden.